Mechanizmy obronne alkoholika

21 lipca, 2021

W psychologii dużo uwagi poświęca się mechanizmom obronnym. Warto zwrócić uwagę na ich sposób funkcjonowania oraz to, jak człowiek je wykorzystuje. Ich głównym zadaniem jest pomóc przetrwać danej osobie trudne chwile, są więc odpowiedzialne za łagodzenie cierpienia. Ich aktywację warunkuje umysł. Za pomocą ludzkiej zdolności myślenia mechanizmy obronne sprawiają, że w niektórych sytuacjach człowiekowi jest lżej, łatwiej radzi sobie ze stresem w danej niekomfortowej sytuacji. Przykładowo: kiedy dziewczyna została porzucona przez chłopaka, jej umysł będzie kreować myśli w stylu: on nie był wcale atrakcyjny, do tego miał paskudny charakter, nie wiem co w nim widziałam. Dzięki takiemu spojrzeniu na sytuację dziewczynie będzie łatwiej przejść z rozstaniem do porządku dziennego.

W aspekcie rozwijającej się choroby alkoholowej będącej efektem uzależnienia, mechanizmy obronne będą działać w inny, niestety destrukcyjny sposób. Tutaj człowiek będzie wykazywać tendencję do bagatelizowania i pomniejszania problemu, a także w twórczy sposób podejdzie do usprawiedliwiania swojego picia przed całym otoczeniem. Tym samym na bazie mechanizmów obronnych będzie kształtować się tak zwany system iluzji oraz zaprzeczeń. W ten sposób myślenie osoby uzależnionej ulega zniekształceniu, przez co nie ma on możliwości obiektywnie dojść do prawdy na temat swojej sytuacji. Warto zwrócić w tym miejscu uwagę na dokładne działanie tego schematu. W świecie rzeczywistym ma on różne oblicza. Literatura psychologiczna wymienia tutaj zaprzeczenie, minimalizowanie, obwinianie, odwracanie uwagi, racjonalizowanie, intelektualizowanie, koloryzowanie wspomnień oraz marzeniowe planowanie.

Proste zaprzeczanie

Zaprzeczenie stanowi podtrzymanie przekonania o nieistnieniu pewnej rzeczy lub kwestii. Inaczej mówiąc jest to wyparcie ze świadomości niekomfortowych myśli. W przypadku alkoholika, przykładem zaprzeczenia będzie okłamywanie otoczenia w sytuacji takich jak np. wmawianie innym, że jest się trzeźwym w momencie kiedy alkomat wskazuje na ewidentny stan upojenia. Tak samo jest w przypadku konfrontacji z osobami, które namawiają go na leczenie odwykowe – osoba uzależniona będzie twierdzić, że nie ma problemu z alkoholem, a dodatkowo będzie zapewniać o możliwości natychmiastowego rzucenia napojów procentowych w każdej sytuacji (kiedy tylko będzie chciał).

Minimalizowanie

Minimalizowanie stanowi drugą formę działania sytemu zaprzeczenia i iluzji. Polega ono na tym, że dany alkoholik przyznaje się do swoich ryzykownych zachowań względem napojów procentowych, ale opowiadając o nich obniża rangę problemu, przez co wydają się one być mniejsze, niż w rzeczywistości. Przykładem takiego zachowania może być stwierdzenie, że wypił niewielką ilość alkoholu, gdzie de facto opróżnił pół litrową butelkę wódki samodzielnie. Innym przykładem może być przysłowiowe jedno piwo, a w rzeczywistości było ich pięć lub więcej.

Obwinianie

Obwinianie stanowi efekt zaprzeczenia o własnej odpowiedzialności – w tym aspekcie za picie, a także związane z nim pojawiające się problemy. Alkoholik będzie tłumaczyć każdemu, że to, że aktualnie wypił uzależnione było od sytuacji w jakiej się znalazł, np. pokłócił z żoną, gdzie prawda jest taka, że sięgnął po kolejną dawkę alkoholu, ponieważ sam tego chciał, a żona została sprowokowana do kłótni jego zachowaniem i ogólnym podejściem do wszystkiego. Następnie trzasnął drzwiami i wyszedł. Innym przykładem może być przerzucanie winy na spotkanego po drodze kolegę, który niby namówił go do picia. Oczywiście warto zwrócić uwagę na to, iż alkoholik jest osobą dorosłą i może robić to na co ma ochotę, niekoniecznie wykonywać polecenia znajomych.

Odwracanie uwagi

Odwracanie uwagi występuje kiedy dana osoba reaguje irytacją na wszelkie uwagi, jakie związane są z jego nadmiernym spożyciem alkoholu. Często w takich przypadkach próbuje zmienić temat rozmowy. Zdarza się także opuszczenie towarzystwa pod wymyślonym pretekstem lub wychodzi z pomieszczenia bez słowa.

Racjonalizowanie

Racjonalizowanie, tak jak poprzednie czynniki również stanowi przejaw działania systemu iluzji i zaprzeczenia. Stanowi ono wyjaśnianie i usprawiedliwianie swojego postępowania. A przypadku alkoholików przykładem mogą być wypowiedzi typu: bez alkoholu jestem nieśmiały, albo: muszę pić piwo, bo lekarz mi powiedział, że oczyszczają się wtedy nerki. Często jest także racjonalizowane picie alkoholu przy rodzinnych spotkaniach lub obiedzie: To teraz po kieliszku wina na trawienie i krążenie. Warto zwrócić uwagę, że na krążenie, regulację ciśnienia oraz na trawienie dostępne są leki, które powinny być stosowane jedynie pod kontrolą lekarza. Nie ma więc potrzeby sięgania po napoje wyskokowe, które generują tak poważne skutki uboczne, niejednokrotnie zdrowotne.

Intelektualizowanie

Jego objawem jest dorabianie całej ideologii do posługiwania się alkoholem w swoim życiu. Przykładem mogą być wypowiedzi na temat znaczenia alkoholu w kulturze i obyczajowości. Często podkreśla się tutaj aspekt polskiej gościnności, a także savoir-vivre, gdzie, jego zdaniem, w dobrym guście jest podać do obiadu lub kolacji wino.

Koloryzowanie wspomnień związanych z piciem

W przypadku alkoholika, wspomina on o przyjemne wydarzenia związane ze spotkaniami towarzyskimi nakrapianymi alkoholem, przy czym całkowicie pomija i zapomina o nieprzyjemnych aspektach minionych wydarzeń. Tym samym jego wypowiedź będzie szeregiem opisów na temat świetnej zabawy z jednoczesnym pominięciem chwil zwracania treści pokarmowych, wszczętych kłótni lub bójek, a także zaśnięcia w połowie imprezy.

Marzeniowe planowanie

Marzeniowe planowanie stanowi kreowanie własnych, zwykle niewinnych wizji na temat przyszłości. W aspekcie alkoholizmu, osoba uzależniona będzie planować porzucenie picia lub stworzy inne marzenia, jak np. zakup samochodu, zmianę miejsca zamieszkania, czy bycie bogatym. Tymczasem jego osoby bliskie zdają sobie sprawę z tego, że są to jedynie nierealne marzenia lub plany bez pokrycia, które już nieraz słyszały.

Podsumowanie

Mechanizmy obronne lub system iluzji i zaprzeczenia swoje oparcie ma w określonych stereotypach, jakie na co dzień funkcjonują w danym społeczeństwie. Przykładowo, dana osoba uzależniona kojarzy się z kimś, kto stracił pracę, rozbił piciem rodzinę lub doprowadził się do całkowitego stanu zaniedbania. Z tego powodu alkoholik będzie wmawiać innym osobom, że tym alkoholikiem nie jest ponieważ posiada pracę, partnerkę, a z jego zdrowiem jest wszystko dobrze. 

System iluzji i zaprzeczenia, a także mechanizmy obronne wyjaśniają w dość prosty i naoczny sposób, z jakich powodów alkoholik unika leczenia, okłamuje zarówno siebie jak i innych, a sama terapia wzmaga frustrację i wzburzenie emocjonalne. Nie oznacza to jednak, że nie istnieją sposoby, aby sobie z tym problemem poradzić. Mimo, iż są pewne sposoby i metody, aby zachęcić alkoholika do podjęcia odpowiednich działań, jest to dość trudne i nie ma stuprocentowej gwarancji osiągnięcia sukcesu. Tak naprawdę to, czy dana osoba uda się na terapię i czy z niej skorzysta zależy jedynie od jej silnej woli, motywacji oraz chęci bycia szczerym ze sobą i innymi.